22 jan Leefstijl in de bajes
door Tessa Jonker
“Het is toch geen hotel? Moet je er niet voor zorgen dat mensen juist niet in te gevangenis terecht willen komen?” Deze vraag stelde een vriend mij toen ik vertelde dat ik veel aandacht besteed aan leefstijl in mijn werk als re-integratietrainer in de gevangenis. Zelf is hij niet in Nederland maar in Afrika geboren. “Waar ik vandaan kom wil je niet dood gevonden worden in de gevangenis, hier lijkt het wel een hotel.” Hoe belangrijk is het eigenlijk om mensen in detentie gezondheidsvaardigheden aan te leren? Het is toch de bedoeling van een gevangenisstraf om te boeten voor je daden en het vervolgens niet nogmaals te doen? En hoe draagt een gezonde leefstijl dan bij aan het terugdringen van recidive? In dit blog vertel ik je daarmee over.
Leefstijltraining in de bajes
Als re-integratietrainer bied ik sinds een aantal maanden leefstijltraining aan in de gevangenis. Binnen de muren van detentie is er veel sprake van stress, overgewicht, gezondheidsklachten en psychische problemen. Gezond koken, bewegen en omgaan met stress is in de gevangenis niet zo eenvoudig. Je hebt niet dezelfde keuzes als buiten de muren van de inrichting. Je zit vaak lange tijd met anderen in een kleine ruimte en er zijn veel prikkels die zorgen voor stress. De eerste trainingsgroep behaalde meteen mooie resultaten. In zes bijeenkomsten leerden zij vaardigheden op het gebied van voeding, stress en beweging. Bij goede inzet verdienden ze een extra sportmoment en na het uitvoeren van een experiment van 30 dagen ontvingen ze officieel hun certificaat en beoordeling. Na 30 dagen waren de deelnemers allen 5 kg afgevallen en zaten beter in hun vel.
Wat draagt bij aan de re-integratie van mensen in detentie?
De functietitel re-integratietrainer verklapt al een beetje de insteek van de gevangenis: bijdragen aan de re-integratie van gedetineerden na hun detentie. We straffen mensen dus niet alleen, we helpen ze ook om een nieuwe wending te geven aan het leven. Deze hulp bestaat enerzijds uit praktische zaken zoals het regelen van een woning, het vinden van werk of het onderhouden van contact met je netwerk. De hulp richt zich anderzijds op de vaardigheden die nodig zijn om je zonder veel problemen te bewegen door het leven.
Voorwaarden zoals een huis en financiële middelen zijn vorowaarden voor een goede re-integratie. Daarnaast leveren factoren zoals veerkracht, sociale vaardigheden of het hebben van een diploma een bijdrage aan de mogelijkheid om goede keuzes te maken in het leven. Het is in mijn ervaring niet de bereidheid maar het ervaren van psychische problemen, het gebrek aan een positief netwerk, armoede en lagere begaafdheid die het maken van de goede (lees: maatschappelijk geaccepteerde) keuzes belemmeren.
Hoort leefstijl hier dan bij?
Maar waarom behoort ook leefstijl tot een belangrijke voorwaarde voor re-integratie? Je gezondheid heeft toch immers niet direct invloed op het wel of niet (opnieuw) plegen van een delict? De directe relatie tussen voeding en delict gedrag is niet aangetoond. Om de vraag te beantwoorden moeten we iets verder kijken dan de relatie tussen gezondheid en delictgedrag. Zo zijn mensen met een slechte gezondheid in detentie oververtegenwoordigd. In vergelijking met de rest van Nederland zijn hebben mensen in detentie vaker te maken met lichamelijke problemen, psychische aandoeningen en chronische ziekten. Mannen in detentie hebben vaker dan neurologische- en sociale problemen. Deze gezondheidsproblemen zijn al ontstaan voor hun verblijf in detentie. Op het vlak van gezondheid lopen deze mensen dan ook achter op de rest van de bevolking. Een slechte gezondheid kan op zijn beurt weer leiden tot depressie, agressie of delictgedrag.
Leefklimaat
Onderzoek van Boone (2017) laat zien dat er zes factoren zijn die het gedrag en de gezondheid van gedetineerden beïnvloeden. Dit zijn 1) autonomie, 2) contact met de buitenwereld, 3) contact met personeel, 4) ervaren veiligheid, 5) zinvolle dagbesteding en 6) fysiek welbevinden. Deze factoren kunnen binnen de setting van detentie stuk voor stuk positief worden beïnvloed. Daarnaast blijkt dat het gedrag en de gezondheid van gedetineerden tijdens detentie een voorspeller vormen voor de kans op recidive na detentie. Een leefklimaat kan daarom zowel bijdragen aan het verbeteren als aan het verergeren van problemen. De nadruk leggen op alleen de straf klinkt daarmee contraproductief.
Stress
Je niet veilig voelen slecht slapen, roken, minder autonomie en persoonlijke omstandigheden zorgen voor een hoge mate van stress onder mensen in detentie. Stress kan tijdens detentie zorgen voor psychische problemen, maar ook voor gedragsproblemen zoals verbale of fysieke agressie (onderzoek 2019). Zoals eerder beschreven zorgen gedragsproblemen voor een verhoogde kans op herhaling van crimineel gedrag na detentie. Daarnaast kun je stellen dat het leven op zich al een stressvolle gebeurtenis is en dat het reguleren van stress in het dagelijks leven een belangrijke menselijke vaardigheid is. Leren over stress en veerkracht opbouwen in het leven biedt meer kans om weerstand te bieden tegen verleidingen die mogelijk een detentie hebben als gevolg.
Voeding
Door de gemiddelde lagere gezondheid van de mensen in detentie is er veel winst te behalen op het gebied van voeding. Binnen de muren van de gevangenis zijn er twee opties: een voorverpakte maaltijd of de mogelijkheid om eigen voedingsmiddelen in te kopen en zelf te koken. De befaamde ‘zwarte bakken’ uit de gevangenis bieden niet altijd de juiste variatie en bij het zelf verzamelen van ingrediënten zitten een hoop ongezonde opties. Een juiste keuze is dus niet eenvoudig gemaakt. Onderzoek van Zaalberg toont aan dat voeding een kan bijdragen in het voorkomen van psychische of lichamelijke problemen Ook bij depressieve klachten, ADHD of andere psychische problemen kan het van invloed zijn. Het aanvullen van tekorten van vitaminen en mineralen bij gedetineerden lijkt ook een bijdrage te leveren aan het verminderen van gedragsproblemen. Vanuit de verschillende onderzoeken kunnen we dus concluderen dat we met voeding kunnen bouwen aan een sterker lichaam, meer veerkracht en meer mogelijkheden om autonomie te krijgen over je gezondheid en je leven.
Dus: meer gezondheid in de bajes!
Gezondheid heeft dus in allerlei opzichten bewezen voordelen voor het verkleinen van de kans op recidive. De directe relatie tussen leefstijl en delicten kunnen we (nog) niet trekken, maar wat wel blijkt is dat gezondheid een middel is om goede keuzes te (leren) maken. Daarbij ben ik er sterk van overtuigd dat goed voor jezelf zorgen er automatisch voor zorgt dat je beter zorgt voor je omgeving en de mensen in deze omgeving. Je herkent vast de negatieve spiraal van een dip die zorgt voor ongezond eten, je terugtrekken of ander destructief gedrag. Andersom werkt een positieve aandacht voor je gezondheid ook voor een positieve beweging naar gezond gedrag en ontwikkeling.
Bijdragen aan gezondheidsvaardigheden is dus ook in de bajes een belangrijk onderwerp waar aandacht voor nodig is. Mensen vergroten hun autonomie in het dagelijks leven omdat ze meer keuzes hebben en de controle ervaren over hun eigen gezondheid. We voorkomen psychische problemen die op hun beurt weer kunnen leiden tot delictgedrag. Daarbij is een positief leefklimaat in detentie essentieel voor zowel het voorkomen van ergere problemen als voor het vergroten van de kans op een geslaagde re-integratie. Gezondheid is dus geen doel op zich maar een voorwaarde die mensen in detentie nodig hebben om hun leven op een andere manier vorm te geven.